فخر الدين مبارك شاه
Muhammed b. Mansûr b. Saîd es-Sıddîkī et-Teymî el-Kureşî
Delhi sultanlarından Aybeg ve İltutmış döneminin meşhur tarihçisi.
Lakabı Mübârek Şah olup Fahr-i Müdebbir diye tanınır. Hayatı hakkında pek az bilgi vardır. Baba tarafından Hz. Ebû Bekir, anne tarafından Gazneli Sultan Mahmud’un kayınpederi Bilge Tegin’in soyundan geldiği ileri sürülür. Fahreddin Mübârek Şah büyük bir ihtimalle 552’de (1157) Mültan’da doğdu. Mültan Gurlular’dan Muizzüddin Muhammed b. Sâm tarafından alınınca (582/1186) Mübârek Şah Lahor’a gitti; burada on dört yıl sürecek olan Hz. Peygamber ile aşere-i mübeşşerenin şecereleri üzerindeki araştırmalarına başladı ve bu çalışma sonunda çok sayıda şecere tablosu ortaya çıkardı. 602’de (1206) Lahor’da Muizzüddin Muhammed b. Sâm’la görüşen Fahreddin ona şecere tablolarından söz ettiyse de bu tabloları hükümdara gösterme fırsatını bulamadı. Muizzüddin Muhammed’in öldürülmesi üzerine yerine geçen Delhi sultanlarından Kutbüddin Aybeg (1206-1210) Fahreddin’in eserine büyük ilgi duydu ve kitabın istinsah edilip saray kitaplığına konulmasını emretti. Fahreddin Mübârek Şah VII. (XIII.) yüzyılın ilk çeyreğinde vefat etmiştir.
Eserleri. 1. Şecere-i Ensâb-ı Mübârek Şâh. Müellifin en meşhur eseri olup adı bizzat kendisi tarafından konulmamıştır. Eser, Gurlular’ın Hindistan’daki ilk haleflerinden söz eden bir mukaddimeden sonra Hz. Peygamber, aşere-i mübeşşere, muhâcirîn, ensar, Kur’an’da adı geçen peygamberler, Gassânîler, Tübba‘ kavmi, İslâm öncesi İran hükümdarları, Emevîler, Abbâsîler, Arap kabileleri, Emevî ve Abbâsî dönemi emîrleri, Tâhirîler, Saffârîler, Sâmânîler, Gazneliler, Gurlular’la ilgili 137 şecereyi ihtiva eder. Fahreddin Mübârek Şah, Arapça ve Farsça şiirler yazan Fahrü’d-devle ve’d-dîn Mübârek Şâh b. Hüseyin el-Merverrûzî ile karıştırıldığı için Şecere-i Ensâb E. Denison Ross tarafından bu ikinci müellifin eseri olarak yayımlanmıştır (London 1927). Merverrûzî şairliği yanında bir astronomi âlimi ve ahlâkçı olarak da tanınmış ve Fahreddin Mübârek Şah’tan önce Şevval 602’de (Mayıs 1206) ölmüştür (İbnü’l-Esîr, XII, 242). 2. Âdâbü’l-ḥarb ve’ş-şecâʿa (Âdâbü’l-mülûk ve kifâyetü’l-memlûk). Harp sanatıyla ilgili olan kitabın mukaddimesinde bir sultanın sahip olacağı özellikler ve devlet adamlarını seçerken dikkat etmesi gereken hususlar anlatılmıştır. Eser Delhi Sultanlığı’nın ilk askerî tarihi olması bakımından değerli bir kaynaktır. Kitapta bu dönemde kullanılan silâhlar, atların eğitimi, hastalıkları vb. konular ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Gazneliler’le ilgili on sekiz anekdot İkbâl M. Şefî‘ tarafından İngilizce’ye çevrilmiştir (“Fresh Light on the G̲h̲aznavids”, IC, XII [1938], s. 189-234). Fahreddin bu eserini Delhi sultanlarından İltutmış’a ithaf etmiştir. Ahmed Süheylî Hânsârî tarafından neşredilen kitabı (Tahran 1346 hş.) daha sonra Server Mevlâî de Âʾîn-i Kişver-dârî adıyla yayımlamıştır (Tahran 1354 hş.).
BİBLİYOGRAFYA
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, XII, 242-243; Storey, Persian Literature, I/2, s. 1164; Hânbâbâ, Fihrist, I, 48; K. A. Nizami, Religion and Politics in Indian during the Thirteenth Century, Bombay 1961, s. 368-369; a.mlf., Supplement to Elliot and Dowson’s History of India, Delhi 1981, II, 27, 61; M. A. Khan, Some Important Persian Prose Writings of the Thirteenth Century A. D. in India, Aligarh 1970, s. 52-70; E. Denison Ross, “The Genealogies of Fakhr-ud-Dín Mubárak Sháh”, A Volume of Oriental Studies (ed. T. W. Arnold – R. A. Nicholson), Amsterdam 1973, s. 392-413; Iqbal M. Shafī, “Fresh Light on the G̲h̲aznavids”, IC, XII (1938), s. 189 vd.; Agha Abdus – Sattar Khan, “Fakhr-i Mudabbir”, a.e., XII (1938), s. 397-404; M. S. Khan, “The Life and Works of Fakhr-i Mudabbir”, a.e., LI (1977), s. 127-140; C. E. Bosworth, “Fak̲h̲r-i Mudabbir”, EI2 Suppl. (İng.), s. 284-285.
Bu madde ilk olarak 1995 senesinde İstanbul'da basılan TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 12. cildinde, 87 numaralı sayfada yer almıştır.
Mübarekşah'ın eseri:
Ethe, H., “Bodleian Catalogue”, nr. 97, Ousely 83, 84 (H.S.)
958. The Geneaologies of Fakhrud-Dín Mubárak Sháh
Ayrıca bakınız:
