29 Mayıs 2011 Pazar

Muhammed Rıza Agehî

MUHAMMED RIZA AGEHİ (1809-1874)

Feridun TEKİN *

Hayatı ve Yaşadığı Devir :

Agehi XIX. asırda Harezm’de yaşayıp orijinal eserler yaratan Özbek
ilim adamlarının en önemlilerinden birisidir. O’na “ilim
adamı”sıfatını yakıştırmamızın sebebi; orijinal eserler vermesi,
şairlik, tarihçilik ve tercümanlık yönlerinin olmasıdır.

Türk Edebiyatı Tarihi içinde “Çağatay Edebiyatı” terimi ile
isimlendirilen Orta Asya’da gelişip büyük alimler yetiştiren bu edebi
muhitin Nevai’den sonra en fazla ve en orijinal eserler yaratan
sanatçısı Agehi’dir. Edebiyat tarihimiz içinde bir çok yerli ve
yabancı Türkolog tarafından yapılan edebi devir tasniflerinde
Agehi’nin eserler yarattığı devir-Çağatay Edebiyatı içinde- “ Düşüş
Devri (17.19.yy)”, “Klasik Sonrası Devri (16.yüzyılın ikinci
yarısından 19.yüzyılın sonuna kadar)” gibi sınıflandırılmalara tabii
tutulmuştur.

Bu devrin en önemli özelliklerinden birisi; Nevai dilinin dikkatli
bir şekilde taklit edilmesi ve mahalli dil unsurlarının edebi dile
girmeye başlamasıdır. Yani klasik Özbekçe’den yeni Özbekçe’ye geçiş
devri olmasıdır. Fuat Köprülü bu dönemle ilgili
olarak; “Çağatayca’nın bu kadar geniş sahalarda, kültür dili olarak
kullanılmasına rağmen, Çağatay Edebiyatı’nan XVII-XIX.asırlar
esnasında hiçbir büyük şahsiyet yetiştiremediği ve eski üstadları az
çok muvaffakiyetle taklitten ileri gidemeyen zayıf sanatkarlar elinde
mütemadi bir gerilem manzarası gösterdiği muhakkaktır.”1 diye
tespitte bulunmuştur. Köprülü yine bu makalesinde Agehi ile ilgili
olarak şunları söylemiştir: “Mirablık” vazifesinde bulunduğu sırada
1829’da ölen Şir Muhammed Münis’in bıraktığı boşluk yeğeni ve
talebesi Agehi mahlaslı Muhammed Rıza tarafından dolduruldu.
Amcasının yerine tayin edilen bu değerli şair ve müellif kıymetli
şiirlerden başka, mühim tarihi eserler de vücuda getirmiştir....
Mensur eserlerini tıpkı Münis gibi, güzel ve itinalı bir üslupta
yazan Agehi, onların sık sık manzum parçalar ile süslemekte
amcasından daha ileri gitmiştir. Nazım tekniğine tamamiyle hakim,
kudretli bir şair olan Agehi’nin aşk ve şarap şiirlerinden başka,
şahname tarzında cenk safhalarını tasvir eden şiirler yazmakta da
mahareti olduğu görülüyor.”2

Köprülü’nün Agehi ile ilgili olarak yatığı bu tespitler yerinde ve
çok doğrudur. Çünkü Özbek ilim adamları Agehi’yi Nevai’den sonra
Özbek Edebiyatı’nın en büyük temsilcisi olarak kabul
etmektedirler. “Zahiriddin Babür’ün zamanına kadar olan edebiyatımıza
ayrı olarak bakıldığında, Özbek şairleri içinde “en çok ve güzel”
şiir yazan şair diye Şir Nevai gösteriliyordu. Bu edebi muhit nokta-i
nazarından Babür’den sonraki edebiyatımızı gözden geçirip, bu iki
şairden ayrı olarak böyle bir tespitte bulunsa, böyle bir zaruriyet
olsa, şüphesiz Agehi üzerinde durmamız gerekecektir. Çünkü hem ortaya
köyduğu icadi mirasının toplamı yönüyle hem de edebiyatımı ve
kültürümüze yapmış olduğu hizmetlerden ve nihayet şahsi iktidarı,
sanatsal yönü ve kudreti sebebi ile Nevai’den sonra edebiyat
tarihimizde Agehi kadar kuvvetli bir sanatkar olmasa gerek”3

Agehi’nin büyük bir alim oluşunda hiç şüphesiz içinde yetiştiği edebi
muhitin önemli bir rolü vardır. Bu edebi muhit, kadimi medeniyet
ocaklarından biri olan Harezm’dir. Harezm’in Orta Asya’daki en eski
merkezlerden biri olmasının yanında büyük bir kültür merkezi oluşu da
Agehi’nin yetişmesinde büyük bir rol oynamıştır. “Harezm’de yüksek
tarım kültürü çok eski devirlerde yüksek bir seviyeye ulaşmıştır. Bu
yüksek tarım kültürü, Mısır, Mezopotamya, hem de Doğu’nun başka
memleketlerine kadar bu coğrafyadan yayılmıştır. Bu yüksek tarım
kültürü, o devirde modern ilimlerin gelişmesine de tesir etmiştir. Bu
coğrafyada ilmin büyük simaları Ebu Abdullah El Harezmi, Muhammed
Musa El Harezmi, Ma’mun Akademisi’ni yöneten meşhur alim Birüni,
Zemahşeri gibi alimler, şairler, tarihçiler ve edipler yetişmiştir.”4

Muhammed Rıza Erniyezbey’in oğlu olan Agehi, 1809 yılında Hive
şehrinin Kıyat köyünde dünyaya geldi. O’nun ailesi mirablık görevinde
bulunmuştur. Agehi dünyaya geldiği zaman babazı ölmüş ve onu meşhur
şair ve tarihçi olan amcası Mirab Şirmurad Münis yetiştirmiştir.
Agehi gençliğinden başlayarak iyi bir eğitim almış, medrese eğitimi
görerek o zamanda öğrenilmesi mümkün olan ilimler ile tanışmıştır.
Agehi kendisini yetiştirmek için çok fazla gayret göstermiştir.
Kendisinin bu gayreteni divanında yazdığı söz başında şu şekilde
ifade etmiştir:



“Kadem eyleben ilm yolıda baş

Hüner kesbide eyler erdim telaş

Ne tünler mana hab u rahat

Ne künler zaman-ı feragat edi.”5



Agehi, aynı çağda yaşadığı Münis Harezmi ve bu devirdeki meşhur şair,
alim ve edipler ile yakın ilişkilerde bulunmuştur. Yaşadığı çağdan
önceki devirlerde eserler veren sanatçıları da çok iyi öğrenen Agehi,
özellikle Nevai’yi çok iyi etüt etmiştir. Fars dilini çok iyi
bilmesi, bu edebiyatın ürünlerini de tanımasına yardımcı olmuş ve
onun şairlik yönünün gelişmesinde çok etkili olmuştur.

Divanları :

Agehi, şairliğinin mahsulü olan şiirlerini Ta’vizü’l-aşıkin (Aşıklar
Tomarı) adını verdiği divanında toplamıştır. Bu divandaki şiirler
Agehi sanatının en büyük kısmını oluşturmaktadır. Yüksek bir sanatsal
çalışmanın ürünü olan bu eser, sosyal, ahlaki ve aşk konulu güzel
gazeller, muhammes, müseddes, rübai, mesnevi ve başka nazım
şekillerindeki şiirleri kapsamaktadır. Şair bu eserinde zamana, zulüm
ve zalimlere nefreti, insanlara sevgiyi, dini akideleri bozucu
kimselere doğru yolu gösterici öğütleri, hayat ile münasebeti yüksek
bir sanatsal güç ile ortaya koymuştur. “Agehi, devrinin ileri görüşlü
bir kişisi sıfatında, içinde yaşadığı toplumun hayatını çok derin bir
şekilde inceleyen, dünyadaki bir çok olayı anlamaya çalışan
birisidir. O, hayata, topluma gerçekçi bir gözle baktı. Bunun
sonucunda onun yaratmış olduğu eserlerde toplumun esasını teşkil eden
bütün yönler ve kişiler, toplumdaki çeşitli insan tabakalarının
durumu ve onlar arasındaki münasebetler anlatılmıştır. O, eserlerinde
devrinin önemli siyasi, ahlaki ve toplumsal meselelerine parmak
bastı. Kısacası;

Agehi bütün ömrünü hakikatı anlamak için harcadı.”6

Agehi divanının bir başka özelliği ise; şairin yaşadığı çağ ile
ilgili tarihi bilgiler vermesidir. Divanda, Harezm Hanları’nın tahta
çıkışı, ölümü ve bazı büyük şahsiyetlerin ölüm tarihleri, XIX. asırda
Harezm’de inşa edilen bazı tarihi eserler ve Harzem’in kuruluş
tarihine ait bilgiler verilmiştir. Agehi divanını 1855-1856
yıllarında tamamlamıştır. “Yazdığı şiirleri halk arasında yayılmaya
başladığı zaman Agehi, şair sıfatında tanınmaya başlanmış ve şöhret
bulmuştur. Önce onun şiirleri parçalar halinde olup, 1855-1856
yılları arasında Agehi’nin kendisi onlardan divan düzüp, “Ta’vizü’l-
aşıkin” adını vermiştir.”7 Ta’vizü’laşıkin’in Taşkent’te iki tane el
yazma nüshası vardır.8 K. Münirov; “938 numaralı nüsha, 7443 numaralı
nüshadan istinsah edilmiş olsa gerek.”9 şeklinde bir tespitte
bulunmuştur. Bu tespitin doğru olma ihtimali yüksektir. Çünkü, bu iki
nüshayı ben de incelemiş bulunmaktayım. Bu vesile ile belirtmem
gereken bir husus da “Ta’viza’l-aşıkin’in Dil Özellikleri” isimli bir
doktora çalışması yapıyor olmamdır. Çalışmamıza esas olarak 7443
numaralı nüsha esas alınmıştır.

Bundan başka Agehi divanının iki adet el yazma nüshası SSSR Fenler
Akademisi Şarşinaslık Enstitüsü Leningrad Bölümü’nde 1/C.1994, 2/C.19
envanter numarası ile saklanmaktadır. Ayrıca bu el yazması nüshaların
Hive’de basılmış taş basma nüshaları da mevcuttur.”10

Edebi Eserlerden Yapmış Olduğu Tercümeler :

Agehi, Doğu Edebiyatında şöhret olmuş bir çok sanatçının eserlerini
Özbekçe’ye tercüme ederek Özbek Edebiyatı hazinesini
zenginleştirmiştir. Bunlar :

1. “Gülistan”. Sadi Şirazi’nin (?-1291) bu eserinin tam metnini
verip, bir söz başı ile yazar hakkında bilgiler vermiştir. Eserin
Agehi tercümesinin iki nüshası Taşkent’te mevcuttur.11

2. “ Yusuf ve Züleyha”. İranlı şair Abdurrahman Cami’nin (1414-1492)
bu eserini Agehi, 1868-1869 yılları arasında Farsça’dan Özbekçe’ye
tercüme etmiştir. Bu tercümenin dört tane nüshası Taşkent’tedir.12

3. “Heft Peyker-i Nizami”. Nizami Gencevi’nin
meşhur “Hamse”sinden “Heft Peyker” mesnevisinin nesir şeklindeki
tercümesidir. Agehi bu tercümeyi 1868-1869 yılları arasında
yapmıştır.13

4. “Şah ve Geda”. Eserin orijinali Bahriddin Hilali’ye aittir. Agehi
bu eseri 1869 yılında tercüme etmiştir. Bu tercümenin aslı
Taşkent’tedir.14

Tarihi Eserlerden Yapmış Olduğu Tercümeler :

Agehi, orijinal tarihi eserler yaratmasının yanında başka dillerde
yazılmış olan tarihi eserleri de Özbekçe’ye tercüme etmiştir. Bunlar :

1. “Kabusname”. 15 Bu eseri ilk defa Özbekçe’ye tercüme eden
Agehi’dir. Eserin Farsça nüshasını esas alan müellif, eserin metninin
tamamını bu tercümede vermiştir. Eserin tercüme edildiği tarih
bilinmemektedir. Agehi, tercümesinin başında bu eseri niçin tercüme
ettiği konusunda bilgiler vermektedir. Felsefi, ahlaki-didaktik bir
karaktere sahiptir. Bu esere kaynaklarda “Keykavus”, “Pendname” gibi
isimler de verilmiştir. Eserin orijinal Keykavus b. İskender b. Kabus
b. Beşemgir tarafından oğlu Gilanşah için yazılmıştır.

2. “Zübdetü’l-hikayet” 16 Eserin Farsça orijinali Hindistan’da
padişahlık yapan Muhammedşah Avrengzeb zamanında yaşayan alimlerden
Muhammed Varis’in kaleminden çıkmıştır. Eser ahlaki ve didaktik
karakterlerdeki hikayelerden oluşmaktadır.
3. “Miftahü’t-talibin” .17 Bu eseri Agehi 1858-1859 yıllarında
Özbekçe’ye tercüme etmiştir. Eser ahlaki-didaktik karakterdeki
hikmetlerden oluşmaktadır.

4. “Tezkire-i Mukimhani Eserin orjinali Muhammed Münşi ibni Hoca
Beka'dır. Eser tahminen XVIII.asrın başlarında yazılmıştır. Bu eserin
el yazma nüshası Leningrad Şcerdin Saltıkov Halk Kütüphanesi
Elyazmaları Bölümü'nde Nu:N.S. 105 ile saklamaktadır.18

5.Tabakat-ı Akbarşahi" . kitap Hindistsn tarihi ile ilgili
vermektedir. Agehi bu kitabı 1864-1865 yıllarında tercüme etmiştir.
Agehi tercümesinin bu nüshası Leningrad Şcerdin Saltıkov Halk
Kütüphanesi Nu. H.S160 'da saklanmaktadır.19

6. "Tarih-i Nadiri" . Eser "Nadirname" ismiyle de tanınmaktadır.
Eserin müellifi Muhammed Nasır'dır .Nadirşah zamanındaki (1736-1747)
olayları anlatan bu eserin Agehi tercümesinin iki nüshası mevcuttur.
20

7. "Ahlak-ı Munisı" . Eserin aslı Hüseyin b. Ali Kaşifi'ye aittir.
Eser didaktik bir karektere sahiptir . Agehi bu eseri ömrünün son
yıllarında (1873-1874) Farsça'dan tercüme edilmiştir. Tercümenin
Taşkent'te iki nüshası mevcuttur.21

8. "Ravzatü's-sefa". Eser Muhammed b. Havendşah; mahlası "Mirhan" (?-
903)'a aittir. Bu eserin 1. ve II.cildinin yarısını Münis tercüme
etmiştir. Münis'in ölümünden sonra II. cildin II. yarısını Agehi
tercüme etmiştir. Bu tercümenin bir nüshası mevcuttur.22 Ayrıca Agehi
bu eserin III. cildini23 ve VII. cildini24 de Özbekçe'ye tercüme
etmiştir.

Yukarıda hakkında bilgi verdiğimiz bu eserlerden başka Agehi
tarafından tercüme edilmiş eserler de vardır. Agehi divanının
mukaddimesinde bu konu ile ilgili şu bilgileri vermektedir: "Fakirin
(Agehi-F. Tekin) Türk dili ile tercüme ettiği eserleri: "Ravzatü's-
sefa"nın ikinci cildinden Çahar Yar İzam'ın vakıası, üçüncü
cildi, "Nadirname", "Zafername", "Zübdetü'l-hikayet", "Miftahü't-
talibin", "Ahlak-ı Münisi", "Vasıfi", "Nasihatname-i
Keykavus", "Süleyman u İbsal-i Cami", "Ravzatü's-sefai-yi Nasiri"nin
bir defteri, "Delailü-l-hayret Şerhi"ki Osmanlı Türkçe'si'nden
Çağatay Türk'çesine çevrildi. "Tezkire-i Mukimhani", "Tabakat-ı
Ekberşahi", "Heft Peyker-i Nizami", "Heşt Bihişt-i Hüsrevi", "Yusuf u
Züleyha-yı Cami", Şahu Geda-yı Hilali" manzum oldu"25

K. Münirov; yukarıda zikredilen
eserlerden "Vasıfi", "Zafername", "Ravzatü's-sefai-yi
Nasıri", "Delailü'l-hayret Şerhi", "Tabakat-ı Ekberşahi", "Heşt
Bihişt-i Hüsrevi"nin el yazma nüshalarının Özbekistan'daki
kütüphanelerde bulunmadığını söylemektedir.26

Agehi'nin Tarihi Eserleri:

Agehi'nin tarihi eserlerden yapmış olduğu tercümelerinin dışında
Harezm tarihine ait orijinal eserleri onun tarihçilik yönünü ortaya
koymaktadır. Janos Eckmann; Agehi'nin tarihçilik yönünün şairliğinden
daha ağır bastığını söylemektedir.27

1. "Firdevsa'l-ikbal". Bu eseri Muhammed Münis (1778-1829) yazmaya
başlamış ve Agehi bitirmiştir. Eser efsanevi rivayetten başlayıp 1925
yılına kadar Harezm'de meydana gelen tarihi olayları anlatır. "Münis
ve Agehi'nin bu eserinden iki nüsha SSSR Fenler Akademisi Leningrad
Bölümü'nde (Münis ve Agehi, "Firdevsü'l-ikbal", Envanter Nu: 571 a,
E6) ve iki nüsha da Özbekistan Fenler Akademisi Ebu Reyhan Birüni
Namındaki Şarkşinaslık Enstitüsü El yazmalar Bölümünde (Envanter Nu:
5364/1,821/1/I) saklanmaktadır."28

2. "Riyazü'd-devle". 1813-1825 yılları arasında Harezm'de geçen
tarihi olayları anlatan "Firdevsü'l-ikbal' den sonra yazılan bu eser,
1825-1843 yılları arasındaki Allah Kulı Han'ın hükümranlık sürdüğü
devrin tarihi olaylarını anlatmaktadır. Eser 1844 yılında
yazılmıştır. Harezm halkının hayatı ile ilgili çok kıymetli bilgiler
veren bu eser; su kanalları, yeni binalar kurma, Rusya ile olan
ilişkiler, Hive Hanı Allah Kulı Han'ın Horasan'a ve başka vilayetlere
yaptığı sayısız seferleri anlatmaktadır.

" Bu eserden iki nüsha SSSR Fenler Akademisi Şarşinaslık
Enstitüsü'nün Leningrad Bölümü'nde (Agehi, "Riyazü'd-devle, Envanter
Nu: E6, D.(590 os),) saklanmaktadır."29 Ayrıca bu eserin iki nüshası
da Taşkent'te mevcuttur.30

3. " Zübdetü't-tevarih". Bu eser de "Riyazü'd-devle"nin devamı
mahiyetinde olup, 1843-1846 yılları arasındaki Harezm'deki geçen
tarihi olayları anlatmaktadır.

Bu eserin Taşkent'te iki nüshası mevcuttur.31 Ayrıca bir nüshası da
SSSR Fenler Akademisi Leningrad Bölümünde Envnter No: E6 ile
saklanmaktadır.32 "Firdevsü'l-ikbal", "Riyazü'd-devle", "Zübdetü't-
tevarih" eserlerinin birer nüshası İstanbul Üniversitesi
Kütüphanesinde de mevcuttur.33

4. "Cami'u'lvukü'ati's-sultaniye". Bu eser 1856-1857 yılları arasında
yazılmıştır. Agehi bu eserinde, 1846-1855 yılları arasındaki
Harezm'de meydana gelen olayları anlatmaktadır. Bu devirde Hive
Hanlığında Muhammed Aminhan ve onun savaşta ölmesinden sonra oğlu
Abdullahhan ve nihayet Kutlug Murad Hükümdarlık yapmaktaydı. Bu
eserin bir nüshası Taşkent'te mevcuttur.34 Bir nüshası da SSSR Fenler
Akademisi Şarkşinaslık Enstitüsü Elyazmaları Bölümü (Leningrad)
Envanter No: E6/VI. (590 ov) ile saklanmaktadır. 35

5. "Gülşen-i Devlet". Hive Hanlığı'nda Said Muhammed Bahadırhan'ın
hükümranlık sürdüğü 1856-1865 yılları arasındaki tarihi olayları
anlatan bir eserdir. Eser; Özbek ve Türkmen boylarının isyanlarını,
bu isyancıların Rusya hükümdarlarından yardım isteyen nitelikteki
mektuplarını, Hive Hanlığı tarafından alınan tedbirleri, memleketteki
başıbozukluğu tafsilatlı olarak anlatmaktadır.

Eserin bir nüshası Taşkent'te36 , iki nüshası da SSSR Fenler
Akademisi Şakşinaslık Enstitüsü Elyazmalar Bölümü'nde (Leningrad) E6
ve 1891 şifreleri ile saklanmaktadır. 37

6. "Şahid-i ikbal". Agehi'nin Harezm tarihine ait son eseridir. Eser
II. Muhammed Rahimhan (1865-1910) devrinde; 1865-1872 yılına kadar
meydana gelen tarihi olayları anlatmaktadır. Eserin dünyadaki tek
nüshası SSSR. F.A.Ş.E.E.L.Bölümünde S 572 numara ile saklanmaktadır.38

Klasik Özbek Edebiyatının son ve büyük temsilcilerinden biri olan
Agehi , ömrünün tamamını ilim yoluna harcamış ve 1874 yılında doğduğu
köy olan Kıyat'ta ölmüştür. Gerek tercüme gerekse yaratmış olduğu
orijinal eserleri ile Çağatay Edebiyatı'nın son devrine damgasını
vurmuş olan Agehi ve onun yaratmış olduğu eserler hala tam anlamı ile
tedkik edilmemiş ve onun sanatçılım yönü bütün yönleri ile ortaya
konulamamıştır. Bizim bu görüşümüzü Özbekistan'da bulunduğumuz sürede
görüş alış verişi yaptığımız Özbek ilim adamları da doğrulamıştır.
Özbekistan'da bir çok "Nevaişinas" olmasına rağmen "Agehişinas"
oldukça azdır. Agehi'yi ve eserlerini çok iyi etüt ederek ortaya
konulacak sonuçlar, Türk Edebiyatı Tarihi'nin bu devrine ait
özelliklerin her yönüyle anlaşılmasını sağlayacaktır.

DİPNOTLAR :

* Özbekistan Cumhuriyeti Ali, Orta ve Mahsus Talim Vezirliği Taşkent
Devlet Şarkişinaslık Enstitüsü Türkoloji Bölümü Araştırma Görevlisi.

1.. Fuad Köprülü: "Çağatay Edebiyatı" İ.A.M.E.B.Y. yayınları,
İstanbul.1993,c.3,s321.
b.. Fuad Köprülü: a.g.m. S.321
c.. Agehi, Eserler (6 ciltlik) Gafur Gulam Namındaki Edebiyat ve
Sanat Neşriyatı, Taşkent 1971-1972, C.1, S.5. (Yayına Hazırlayan:
Gulam Kerimov)
d.. K.Münirov: Agehi (İlmi ve Edebi Faaliyeti), Özbekistan SSSR
F.A.Neşriyatı, Taşkent,1959, s.3
e.. Divan-ı Agehi, Özbekistan F.A.Ebu Reyhan Birüni Namındaki
Şarkişinaslık Enstitüsü Elyazmalar Bölümü,Envanter no: 938 Varak: 2b.
f.. R. Mecidi: Agehi Lirikası, Özbekistan SSR Fenler Akademisi
Neşriyatı, Taşkent, 1963, s.22-23
g.. K.Münirov:Münis, Agehi ve Beyani'nin Tarihi eserleri,
Özbekistan SSR F.A. Neşriyatı, Taşkent, 1960, s.25
h.. Divan-ı Agehi: Özbekistan F.A.E.R.B.N.Ş.E.E.Bölümü, Envanter
no: 938,7443.
i.. K.Münirov: Münis, Agehi veBeyani Tarihi eserleri s.26
j.. Geniş bilgi için bkz. F.Ganihocayev, Agehi Eserlerinin Tavsifi,
Özbekistan Fenler Akademisi Neşriyatı, Taşkent 1986, s 13-19
k.. Sadi "Gülisatan" Agehi Tercümesi Özbekistan F.A.E.R.B.N.Ş.E.E.
Bölümü Envanter No: 7768,899.
l.. Cami "Yusuf ve Züleyha",Agehi Tercümesi, Özbekistan
F.A.E.R.B.N.Ş.E.E. Bölümü, Envanter No: 809/1,1231,6728,7787.
m.. Bu eserin yalnız bir tane olan Özbekçe Tercümesi, Özbekistan
F.A.E.R.B.N.Ş.E.E. Bölümü'nde 7569 numara ile saklanmaktadır.
n.. Hilali, "Şah ve Geda", Agehi tercümesi, Özbekistan
F.A.E.R.B.N.Ş.E.E. Bölümü, Envanter No: 809/II
o.. Keykavus, "Nasihatname", Agehi Tercümesi, Özbekistan
F.A.E.R.B.N.Ş.E.E. Bölümü, Envanter No: 1274/II
p.. Muhammed Varis, "Zübdetü'l Hikayet" Agehi Tercümesi, Özbekistan
F.A.E.R.B.N.Ş.E.E. Bölümü, Envanter No: 1274/I
q.. Mahmud b. Şeyh Ali."Miftahü't-talibin", Agehi Tercümesi,
Özbekistan F.A.E.R.B.N.Ş.E.E. Bölümü, Envanter No: 8473
r.. Bkz.Agehi,"Eserler", 6. cilt, s.29.
s.. Bkz. Agehi,"Eserler",6.cilt, s.30.
t.. Huhammed Mehdi Astrabadi,"Tarih-i Cihankuşe-i Nadiri",
Özbekistan F.A.E.R.B.N.Ş.E.E. Bölümü, Envanter No: 6908,1227
u.. Hüseyin b. Ali Kaşifi, "Ahlak-ı Münisi," Agehi Tercümesi,
Özbekistan F.A.E.R.B.N.Ş.E.E. Bölümü, Envanter No: 6908,1227
v.. Mirhand "Ravzat'ü-sefa", Agehi Tercümesi, Özbekistan
F.A.E.R.B.N.Ş.E.E. Bölümü, Envanter No: 7307
w.. Age, Envanter No : 1812
x.. Age. Envanter No : 6787,827,3445,7108.
y.. Divan-ı Agehi, Envanter No : 938,Varak 5a
z.. Bkz. K.Münirov, Münis Agehi ve Beyani'nin Tarihi eserleri s.31.
aa.. Geniş bilgi için bkz. J. Eckmann, Harezm, Kıpçak ve Çağatay
Türkçe'si üzerine araştırmalar (Hzl. Osman Fikri Sertkaya)
T.D.K.Y.No:635, Ankara 1996 s.213.
ab.. K. Münirov, Münis, Agehi ve Beyani'nin Tarihi Eserleri ,s 40.
ac.. K. Münirov, Münis, Agehi ve Beyani'nin Tarihi Eserleri ,s 43.
ad.. Agehi, Riyazü'd-devle, Özbekistan F.A.E.R.B.N.Ş.E.E. Bölümü,
Envanter No:811/III, 5364/III.
ae.. Agehi, Zübdetü't-tevarih, Özbekistan F.A.E.R.B.N.Ş.E.E.
Bölümü, Envanter No:821/III, 5364/III.
af.. Bkz. K. Münirov, Münis, Agehi ve Beyani'nin Tarihi Eserleri ,s
45.
ag.. Bkz. "maarif ve Okıtuvcı", taşkent, 1927, 9-10.sayı, s 60;
Özbekistan F.A.E.R.B.N.Ş.E.E. Bölümü, Envanter No:10833.
ah.. Agehi,,Camil'u'l-vuku'atı's-sultaniye, Özbekistan
F.A.E.R.B.N.Ş.E.E. Bölümü, Envanter No:9786.
ai.. F. Ganihocayev, Agehi Eserleri'nin tavsifi, s 29.
aj.. Agehi, Gülşen-i Devlet, Özbekistan F.A.E.R.B.N.Ş.E.E. Bölümü,
Envanter No:7572.
ak.. K. Münirov, Agehi (İlmi ve Edebi Faaliyeti), s 25.
al.. K. Münirov, Agehi (İlmi ve Edebi Faaliyeti), s 25.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder