Türk devletlerinin kendi aralarında dil tapa bilmemesi, ara vermeyen gardaş savaşları Avrosiya mekanında Türk dövletlerini zeifletdikçe qonşuluqda Rusiya güçlenir, Güneye ve Doğuya doğru genişlenirdi.
1701. ci yılda Rusiya kısa müddetliyine de olsa Hezer sahillerine, Bakıya, Derbende çıkabildi. Bundan 100 il sonra Gürcistan’ın Türkiye’den İran’dan asılı feodal hakimiyetinin devetile Ruslar Cenubi Kafkasa, Gürcistan’a girerek prveslav gürcüleri Rusyayla birleşdirdiler. Bu vaht İran’da merkezi hakimiyyetden memnun olmayan Azerbaycan Türkleri Tehran’dan uzaklaşmak üçün ilk adımlarını attılar, lakin öz aralarında birleşebilmediler. Azerbaycan 20 hanlığa, bir neçe sultanlık ve icmaya parçalandı.
Bu bölünme Rusiya’nın eline fürsat vermişdi. 1801. ci ilde Gürcüstan’a giren Çar ordusu üç il sonra, 1804.cü ilde Azerbaycan torpaklarının işgalına başladı. İlk hedef Car-Balaken icması ve Gence hanlığıydı.
Nadir şah onun Sefevi hanedanlığına yiyelenerek şah seçilmesini istemeyen bezi Azerbaycan beylerine kızarak Türk torpağı olan Borçalını Tiflis’in idareçiliyine vermiş, Gence’yle, Karabağ’ı birbirinden ayırmış, Borçalı’dan Karabağ’dan minlerle aileni Horasan’a köçürtdürmüş, eksine dağlara sığınmış bir neçe köyün ermeni meliklerini vergilerden azad etmişti. Bu böyük serkerdenin böyük sehvi idi. Yüz iller boyu Araz’dan Tiflis’e kadar büyük bir erazi olan Gence beylerbeyliyi Gence ve Karabağ hanlıklarına, Şemseddin sultanlığına bölünerek zeiflemişti. Bele bir vahtda Kafkasa vali tayin olunmuş General Sisianov, güçlü nizami ordusuyla Gence’ye hücüm etdi.
Gence hakimi Cavad Han’ın, bu ordunun karşısını alabilecek gücü, ordusu, silahı yok idi. O, diğer Azerbaycan hanlarına, Şeki, Şamahı, Bakı, Karabağ, Hoy, İrevan hanlarına müraciet edip birge müdafieye çağırdı. Lakin yardım gelmedi. Buna bakmayarak o, çar generalinin Genceni teslim etmek, Gence kalasının anahdarını vermek taleplerine yok dedi. General Sisianov’la Cavad Han arasında yazışma aylarla devam etti. Sisanov’un bütün diplomatik hileleri Cavad Han’ın tarihi hakikatleri, Halkın azadlık sevgisine söykenen mentiki karşısında güçsüz idi. Avropa’da gelebeler kazanmış Çar ordusu karşısında bir neçe minlik könüllü desteleriyle üz-üze galmış Cavad Han’ın kararı değişilmezdi: “Biz Gence’nin açarını düşmene vermeyeceyik, siz Gence’yi yalnız menim ve oğullarımın meyidleri üstünden girebilersiniz.” Uzun süre çöl savaşlarından sonra, 1804.cü ilin Aralık ayında Cavad Han şehir kalasına sıkışdırıldı.
Lakin bu savaşın kaderini heyanet deyişdirdi. Bir neçe il önceden ağır günlerinde Cavad Hana müracietle ona sığınmış, Gencede yerleşdirilmiş Ermeniler, şeherden kaçıp Ruslara satıldılar ve Gence’nin su yollarını düşmene gösterdiler. Belelikle şeher susuz kaldı.
Cavad Han sonadek döyüşdü, oğluyla beraber şehid oldu, yalnız bundan sonra düşmen şehere girebildi. 1804.cü il Gence Savaşı Azerbaycan Türkleri’nin öz yurdunu korumak için apardıkları mübarizenin parlak sahifelerinden biridir.
Gence’nin müdafesinde minlerle Genceli dinc ahali-kadın, erkek, çocuk helak oldu gadim şeher dağıdıldı. Cavad Han’ın adı efsaneye döndü. Ruslar Gence’nin adını deyişdirdiler. Cavad Han’ın nesli kırıldı, kalanları da didergin düşüb yad ellere sepelendi.
1803 Gülüstan, 1828 Türkmençay anlaşmalarıyla Azerbaycan ikiye bölündü, 10 hanlık Rusiyaya birleşdirildi, böyük bir bölümü ise İran deyilen Kaçar saltanatının terkibinde kaldı. Bugün de İran’da 35 milyon Azerbaycan Türkü yaşamakdadır. Cavad Han, masal, dastan kehremanı deyildi, yüz illerde Gence’de hakim olmuş Ziyadoğullarının davamçısı idi, dönmez, sözüne ekidesine, halkına bağlı eyilmez bir Türk cengaveriydi.
Öldü, teslim olmadı. Onun ruhun koruyan Gence’de 114 yıl sonra Doğunun ilk demokratik devleti Azerbaycan Halk Cumhuriyeti ilan edildi.
Bugünkü Azerbaycan Cumhuriyeti Cavad Hanların ruhuna borçludur.
Azerbaycan Milletvekili
Sabir Rüstemhanlı
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder