Sair Esref (1843-1911)
Esref, büyük bir hiciv sairimizdir. En etkin yergi siiri
temsilcisidir. Esref, keskin yergilerinde kendisinden önceki
sairlerin hiçbirinde rastlanmayan söyleyis ve anlatim etkinligine
ulasmayi basarmistir. Esref, rejimi ve yolsuzluklari elestirmekle
kalmamis, Osmanlilarin Bati dünyasindan geri kalmasi, dogal
kaynaklarin isletilmemesi gibi konulara deginerek, çagina
göre "ilerici" sayilan görüslerin de savunucusu olmustur. O da divan
siirinin kullandigi biçimlerden yararlanir. Kit'a, gazel, kaside,
musammat yazar.
Çagdaslarinin yüz vermedikleri halk söyleyislerini ve deyimlerini de
yerilerinde kullanir. Esref kimi yergi siirlerinde çok çarpici
sözcükleri ve küfürleri kullanmaktan kaçinmaz: Ana-avrat sögmek
gibi. Böylesi sözler Esref'in yergilerinin tuzu biberi sayilmistir.
O yergilerini, öncelikle ikinci Abdülhamit'in baski rejimine
yönelir. Bu rejimin yasa ve ahlâk disi, insan haklarini ayaklar
altina alan her çesit islemi üzerinde durmaktan usanmaz.
Ayrica Padisah'in çevresindeki yüksek rütbeli ikiyüzlüler,
rüsvetçiler, ahlâksizlar ve saray'in bu gidisine uyarlanan tüm
yöneticiler onun yergi oklarinin hedefleridir.
Sair Esref edebiyatimizda benzersiz bir zirve olarak yasamaktadir.
Neyzen'de Esref çapinda ayni kiratta bir sanatkârdir, ama Esref
kadar etkili bir yergi Sairimiz degildir
" Her biri kendince zulüm etmekte:
Insan bir memur görünce eskiya saniyor...
Ey zavalli, bos yere yakinma,bagirip çagirma;
Çünkü ezilenlerin ahini isiten hükümet bunu musîki saniyor! "
Abdülhamit'i ve onun Mabeyncisi Arap Izzet Pasa'yi su kita ile ne
güzel hicveder:
Besmele gûseyleyen seytan gibi
Korkuyorsun höt dese bir ecnebi
Padisahim öyle alçaksin kî
Izzetin nefsin Arap Izzet gibi.
Öldügü zaman da mezar tasina sunlarin yazilmasini istedi:
Kabrimi kimse ziyaret etmesin Allah için
Gelmesin reddeylerim, billahi öz kardesimi
Gözlerim ebnayi ademden o rütbe yildi kî
Istemem ben fatiha,tek çalmasinlar tasimi.
(Onun bugün Kirkagaç'ta istasyon yoluna giden kabri var ama ne
yazik ki gerçekten mezar tasi çalinmistir. )
Dagdan inenler
Akhisar esrafindan Ragip Pasa, Esref'i misafirlige çagirir. Esref
yakin dostlarindan Zeytinzade Remzi Beyle birlikte gider.Bu arada
Serif Pasa da Tokadizade Sekip'le birlikte gelip ayni eve konuk
olurlar.
Serif Pasa, Akhisar 'da daha önceden gözüne kestirdigi bir bagi satin
almak ister. " Haydi hep birlikte gidp su bagi görelim "
Esref'le Remzi Bey: " Biz yasli kisileriz. Bu sicakta onca yolu
yürüyemeyiz " diye özür dileyerek evde kalirlar. Ev sahibiyle öteki
konuklar Pasanin pesine takilirlar. Bir süre sonra, Serif Pasa ile
çevresindekiler dönerlerken,Esref kalabaliga bir süre bakar ve
sunlari söyler:
Bârekallah tabankes olarak
Mirimiran yine bagdan geliyor.
Seyredenler sanir ol manzarayi
Sürüsüyle ayi dagdan iniyor.
Eseklere selam
Bir gün hiç sevmedigi amiriyle karsilasan Esref bu kisiye istemeye
istemeye selâm verir. Oradan dogru Askeri Kiraathane'ye gider ve
dostlarina sunu okur:
Gâvur Izmir'de sokaklar dardir
Bir selâm tavri ile can koruruz
Söyle dursun atlarla araba
Yolda eseklere biz has dururuz.
Esek ve Pasa
Kâmil Pasa, Kibris'a geziye gidiyordu. Esref'e " Bir istegin varsa
getireyim " dedi. Esref buna çok sevindi: " Pasam görüyorsunuz artik
yaslandim, yürüyünce yoruluyorum yokus da çikamiyorum. Bana bir Kibris
esegi getirirseniz ömür boyu size duaciyim " der.
Kâmil Pasa'yi dönüsünde, Esref de karsilamaya gitmistir. Pasa, Esref'i
görünce:
- Aaa, Esref, affedersin istedigini getirmeyi unutmusum, seni
görünce esek aklima geldi. demis. Esref'de:
- Aman Pasam, üzülmeyin, o esek gelmese de olur, siz
geldiniz, ya, sagolun."
Esref'ten Neyzen'e
Kimseler Hafiz'a (Neyzen) alni yere gelmis diyemez,
Dogdugundan beri kiç dönmedi Seytan'a bile!
Çok cevâmide,mescidde dolasti amma,
Koymadi alnini hiç secde-î Rahmâna bile!
Haciyatmaz gibidir sanki köpek oglu köpek
Ayaküstünde kalir düsse de mîzâna bile!
Yaglasin kiz neyini hazret-î pir
Barekâllah koca Hâfiz aliyor,
Kamisi simdi g..tünden çaliyor.
Istimlak
O dönemde hükümete tasinir mallara el koyma yetkisi verilir. Bu tür
islemlerde asiriya gidilmesini ve haksizliklar yapilmasini Esref
asagidaki dörtlükle elestirir:
Istimlak denilen kanun
Öyle gitmekte ki artik dikine
Biri memishanede görülse,derhal
Vaziyed eyleyecekler s.....ine.
Cehennem
Vefa yangini üzerine: "Son felaket hakkinda ne dersin?" diye
sorduklari zaman; birçok yobazla dolu Seyhülislâm Kapisi dairesinin
bu yangin civarinda bulunmasi dolayisiyla su cevabi verir: " Bu
yangin, günahkârlara karsi Allah'in gazabindan baska bir sey
degildir. Kizil alevleri Seyhülislâmlik dairesi etrafinda görünce,
cehennem sandim "
Misir Osmanli' nin elinden büsbütün çiktigi zaman:
Vakfi firsat gözetir sahi cihan
Tutar elbette elinden kaçani
Gene sahip olur insallah
Misir'in kaldi elinde koçani.
Kâmil esek
Sair Esref, birgün esege binmisti, yolda giderken arkadan Izmir
Valisi Kâmil Pasa'nin arabasi ile gelmekte oldugunu görmüs ve yol
vermek için sag kenara çekilmisti.Yolun bu kenarinda büyük bir çukur
vardi.Kamil Pasa espri olsun diye:
" Esref,çok kenara çekilme,çukura düsersin " dedi.Esref:
" Merak etme Pasam,esek kâmildir "cevabini verdi.
KABIZ
Kâmil Pasa bir ara tuvalete girince bir de ne görsün! Tuvalet
kapisinin iç tarafinda kendi resmi asili degil mi! Öfkeyle disari
çikarak:
" Ben kî senin amirinim, resmimi hiç utanmadan helaya nasil
asarsin? " deyince, Esref:
" Bu bir alay konusu degil,Pasam.Müthis bir korku sonucu resminiz
helaya asilmistir! " Pasa:
" Ne demek istiyorsun? "
" Arzedeyim Pasam, malumu âlileridir kî bendeniz sizden çok
korkarim. Son zamanlarda kölenize âriz olan kötü bir hastaliktan
muzdaribim "
Pasa büsbütün kizmis... Esref :
" Müsaade edin efendim. Baktim ki kabizdan sisip çatlayacagim. Bunun
üzerine resminizi hemen ayakyoluna astim! Içeri girip heybetli
fotografinizi görünce korkudan bir anda... "
Esref sözünü tamamlamadan Kamil Pasa ve salonda bulunanlar hep
birden kahkahayi basmislar...
Soru - Cevap
Esref, yerine vekil birakarak Izmir'e gidiyor.Morali biraz bozuk.Yol
arkadasi ise biraz geri zekâli,Esref'e aptalca sorular soruyor. Bir
ara:
" Tanri,Adem'i yaratirken çamuruna asman koydu mu, koymadi mi?"
Esref biraz düsündükten sonra:
Ey bana tiynet-î Adem'de saman var mi diyen,
Bir daha etme bana gel bu sual-î hami
Balçiginda saman olsaydi eger insanoglunun
Çatlayip da yarik olmazdi ananin a...i
Vergi adaleti
Bir ara,fahiselerde de vergi alinmasini öngören bir yasa taslagi
hazirlanmis.Bu taslagin basinda çesitli elstirilere,konu oldugu bir
dönemde Esref su dörtlügü yaziyor:
Vergi miktarini ol mertebe artirmali kim
Sahib-î servet olanlar da zügürt kalmalidir.
Yalniz fahiseler vergisi haksizlik olur,
Evlilerden de s..istikçe rüsum almalidir.
Esref'in Cenneti
Esref bir gece rüyâsinda cenneti gezerken bir ayi görür.
" Hani ya buraya hayvanlar girmeyecekti?" der.
Ayi cevap verir: " Evet, öyleydi,fakat ben hayatimda bir ara kadilik
yapmistim da " der.
Esref ve Seytan
Esref Misir'dayken Abdülhamid'in agir hasta oldugu söylentisi
yayginlasir. Dostlari Esref'e : " Seytan, Abdülhamid'den elini
çekiyor.Sen de bu adamla ugrasmaktan vazgeç" derler.
Esref,Abdülhamid'e hitaben su dörtlügü söyler:
Toprak altinda da olsan bulurum
Erisir burnuna birkaç tekmem.
Can verip kurtulurum zannetme
Seytan elini çekse de ben elimi çekmem!
Numarasiz Gözlük
Esref'e sordular: "Neden o zehirli taslamalarinda çogu kez isim
kullanmiyorsun? Kimin için yazildiklari belli degil ?"
Esref: "Neden olacak, bütün alçaklara uygulanip,numarasiz gözlük
gibi kullanilsin diye.." der.
"Kral Faruk'un babasinin parlamentoya sekiz atin çektigi arabayla
gidisi nedeniyle irticalen söylenmistir"
Ingiliz palyaçosu,su kralin halini gör,
Yurdun sinesine tohum.i esaret ekiyor.
Yulari düsman elinde, besere çifte atar
Bir Misir esegini bak sekiz at zor çekiyor.
Esref, büyük bir hiciv sairimizdir. En etkin yergi siiri
temsilcisidir. Esref, keskin yergilerinde kendisinden önceki
sairlerin hiçbirinde rastlanmayan söyleyis ve anlatim etkinligine
ulasmayi basarmistir. Esref, rejimi ve yolsuzluklari elestirmekle
kalmamis, Osmanlilarin Bati dünyasindan geri kalmasi, dogal
kaynaklarin isletilmemesi gibi konulara deginerek, çagina
göre "ilerici" sayilan görüslerin de savunucusu olmustur. O da divan
siirinin kullandigi biçimlerden yararlanir. Kit'a, gazel, kaside,
musammat yazar.
Çagdaslarinin yüz vermedikleri halk söyleyislerini ve deyimlerini de
yerilerinde kullanir. Esref kimi yergi siirlerinde çok çarpici
sözcükleri ve küfürleri kullanmaktan kaçinmaz: Ana-avrat sögmek
gibi. Böylesi sözler Esref'in yergilerinin tuzu biberi sayilmistir.
O yergilerini, öncelikle ikinci Abdülhamit'in baski rejimine
yönelir. Bu rejimin yasa ve ahlâk disi, insan haklarini ayaklar
altina alan her çesit islemi üzerinde durmaktan usanmaz.
Ayrica Padisah'in çevresindeki yüksek rütbeli ikiyüzlüler,
rüsvetçiler, ahlâksizlar ve saray'in bu gidisine uyarlanan tüm
yöneticiler onun yergi oklarinin hedefleridir.
Sair Esref edebiyatimizda benzersiz bir zirve olarak yasamaktadir.
Neyzen'de Esref çapinda ayni kiratta bir sanatkârdir, ama Esref
kadar etkili bir yergi Sairimiz degildir
" Her biri kendince zulüm etmekte:
Insan bir memur görünce eskiya saniyor...
Ey zavalli, bos yere yakinma,bagirip çagirma;
Çünkü ezilenlerin ahini isiten hükümet bunu musîki saniyor! "
Abdülhamit'i ve onun Mabeyncisi Arap Izzet Pasa'yi su kita ile ne
güzel hicveder:
Besmele gûseyleyen seytan gibi
Korkuyorsun höt dese bir ecnebi
Padisahim öyle alçaksin kî
Izzetin nefsin Arap Izzet gibi.
Öldügü zaman da mezar tasina sunlarin yazilmasini istedi:
Kabrimi kimse ziyaret etmesin Allah için
Gelmesin reddeylerim, billahi öz kardesimi
Gözlerim ebnayi ademden o rütbe yildi kî
Istemem ben fatiha,tek çalmasinlar tasimi.
(Onun bugün Kirkagaç'ta istasyon yoluna giden kabri var ama ne
yazik ki gerçekten mezar tasi çalinmistir. )
Dagdan inenler
Akhisar esrafindan Ragip Pasa, Esref'i misafirlige çagirir. Esref
yakin dostlarindan Zeytinzade Remzi Beyle birlikte gider.Bu arada
Serif Pasa da Tokadizade Sekip'le birlikte gelip ayni eve konuk
olurlar.
Serif Pasa, Akhisar 'da daha önceden gözüne kestirdigi bir bagi satin
almak ister. " Haydi hep birlikte gidp su bagi görelim "
Esref'le Remzi Bey: " Biz yasli kisileriz. Bu sicakta onca yolu
yürüyemeyiz " diye özür dileyerek evde kalirlar. Ev sahibiyle öteki
konuklar Pasanin pesine takilirlar. Bir süre sonra, Serif Pasa ile
çevresindekiler dönerlerken,Esref kalabaliga bir süre bakar ve
sunlari söyler:
Bârekallah tabankes olarak
Mirimiran yine bagdan geliyor.
Seyredenler sanir ol manzarayi
Sürüsüyle ayi dagdan iniyor.
Eseklere selam
Bir gün hiç sevmedigi amiriyle karsilasan Esref bu kisiye istemeye
istemeye selâm verir. Oradan dogru Askeri Kiraathane'ye gider ve
dostlarina sunu okur:
Gâvur Izmir'de sokaklar dardir
Bir selâm tavri ile can koruruz
Söyle dursun atlarla araba
Yolda eseklere biz has dururuz.
Esek ve Pasa
Kâmil Pasa, Kibris'a geziye gidiyordu. Esref'e " Bir istegin varsa
getireyim " dedi. Esref buna çok sevindi: " Pasam görüyorsunuz artik
yaslandim, yürüyünce yoruluyorum yokus da çikamiyorum. Bana bir Kibris
esegi getirirseniz ömür boyu size duaciyim " der.
Kâmil Pasa'yi dönüsünde, Esref de karsilamaya gitmistir. Pasa, Esref'i
görünce:
- Aaa, Esref, affedersin istedigini getirmeyi unutmusum, seni
görünce esek aklima geldi. demis. Esref'de:
- Aman Pasam, üzülmeyin, o esek gelmese de olur, siz
geldiniz, ya, sagolun."
Esref'ten Neyzen'e
Kimseler Hafiz'a (Neyzen) alni yere gelmis diyemez,
Dogdugundan beri kiç dönmedi Seytan'a bile!
Çok cevâmide,mescidde dolasti amma,
Koymadi alnini hiç secde-î Rahmâna bile!
Haciyatmaz gibidir sanki köpek oglu köpek
Ayaküstünde kalir düsse de mîzâna bile!
Yaglasin kiz neyini hazret-î pir
Barekâllah koca Hâfiz aliyor,
Kamisi simdi g..tünden çaliyor.
Istimlak
O dönemde hükümete tasinir mallara el koyma yetkisi verilir. Bu tür
islemlerde asiriya gidilmesini ve haksizliklar yapilmasini Esref
asagidaki dörtlükle elestirir:
Istimlak denilen kanun
Öyle gitmekte ki artik dikine
Biri memishanede görülse,derhal
Vaziyed eyleyecekler s.....ine.
Cehennem
Vefa yangini üzerine: "Son felaket hakkinda ne dersin?" diye
sorduklari zaman; birçok yobazla dolu Seyhülislâm Kapisi dairesinin
bu yangin civarinda bulunmasi dolayisiyla su cevabi verir: " Bu
yangin, günahkârlara karsi Allah'in gazabindan baska bir sey
degildir. Kizil alevleri Seyhülislâmlik dairesi etrafinda görünce,
cehennem sandim "
Misir Osmanli' nin elinden büsbütün çiktigi zaman:
Vakfi firsat gözetir sahi cihan
Tutar elbette elinden kaçani
Gene sahip olur insallah
Misir'in kaldi elinde koçani.
Kâmil esek
Sair Esref, birgün esege binmisti, yolda giderken arkadan Izmir
Valisi Kâmil Pasa'nin arabasi ile gelmekte oldugunu görmüs ve yol
vermek için sag kenara çekilmisti.Yolun bu kenarinda büyük bir çukur
vardi.Kamil Pasa espri olsun diye:
" Esref,çok kenara çekilme,çukura düsersin " dedi.Esref:
" Merak etme Pasam,esek kâmildir "cevabini verdi.
KABIZ
Kâmil Pasa bir ara tuvalete girince bir de ne görsün! Tuvalet
kapisinin iç tarafinda kendi resmi asili degil mi! Öfkeyle disari
çikarak:
" Ben kî senin amirinim, resmimi hiç utanmadan helaya nasil
asarsin? " deyince, Esref:
" Bu bir alay konusu degil,Pasam.Müthis bir korku sonucu resminiz
helaya asilmistir! " Pasa:
" Ne demek istiyorsun? "
" Arzedeyim Pasam, malumu âlileridir kî bendeniz sizden çok
korkarim. Son zamanlarda kölenize âriz olan kötü bir hastaliktan
muzdaribim "
Pasa büsbütün kizmis... Esref :
" Müsaade edin efendim. Baktim ki kabizdan sisip çatlayacagim. Bunun
üzerine resminizi hemen ayakyoluna astim! Içeri girip heybetli
fotografinizi görünce korkudan bir anda... "
Esref sözünü tamamlamadan Kamil Pasa ve salonda bulunanlar hep
birden kahkahayi basmislar...
Soru - Cevap
Esref, yerine vekil birakarak Izmir'e gidiyor.Morali biraz bozuk.Yol
arkadasi ise biraz geri zekâli,Esref'e aptalca sorular soruyor. Bir
ara:
" Tanri,Adem'i yaratirken çamuruna asman koydu mu, koymadi mi?"
Esref biraz düsündükten sonra:
Ey bana tiynet-î Adem'de saman var mi diyen,
Bir daha etme bana gel bu sual-î hami
Balçiginda saman olsaydi eger insanoglunun
Çatlayip da yarik olmazdi ananin a...i
Vergi adaleti
Bir ara,fahiselerde de vergi alinmasini öngören bir yasa taslagi
hazirlanmis.Bu taslagin basinda çesitli elstirilere,konu oldugu bir
dönemde Esref su dörtlügü yaziyor:
Vergi miktarini ol mertebe artirmali kim
Sahib-î servet olanlar da zügürt kalmalidir.
Yalniz fahiseler vergisi haksizlik olur,
Evlilerden de s..istikçe rüsum almalidir.
Esref'in Cenneti
Esref bir gece rüyâsinda cenneti gezerken bir ayi görür.
" Hani ya buraya hayvanlar girmeyecekti?" der.
Ayi cevap verir: " Evet, öyleydi,fakat ben hayatimda bir ara kadilik
yapmistim da " der.
Esref ve Seytan
Esref Misir'dayken Abdülhamid'in agir hasta oldugu söylentisi
yayginlasir. Dostlari Esref'e : " Seytan, Abdülhamid'den elini
çekiyor.Sen de bu adamla ugrasmaktan vazgeç" derler.
Esref,Abdülhamid'e hitaben su dörtlügü söyler:
Toprak altinda da olsan bulurum
Erisir burnuna birkaç tekmem.
Can verip kurtulurum zannetme
Seytan elini çekse de ben elimi çekmem!
Numarasiz Gözlük
Esref'e sordular: "Neden o zehirli taslamalarinda çogu kez isim
kullanmiyorsun? Kimin için yazildiklari belli degil ?"
Esref: "Neden olacak, bütün alçaklara uygulanip,numarasiz gözlük
gibi kullanilsin diye.." der.
"Kral Faruk'un babasinin parlamentoya sekiz atin çektigi arabayla
gidisi nedeniyle irticalen söylenmistir"
Ingiliz palyaçosu,su kralin halini gör,
Yurdun sinesine tohum.i esaret ekiyor.
Yulari düsman elinde, besere çifte atar
Bir Misir esegini bak sekiz at zor çekiyor.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder