Temir, Ahmet

Prof. Dr. Ahmet Temir
(1912-2003)
19 Nisan 2003 Cumartesi günü Ankara'da 91 yasinda vefat eden
Prof. Dr.
Ahmet Temir Tatar asilli olup, Rusya Federasyonu Tataristan
Cumhuriyeti
Elmet sehrinde 14 Kasim 1912'de dünyaya gelmis bulunmaktadir. Babasi
Resid
Carullah oglu, annesi Zeynep Abdülfettah kizidir. Henüz bes yasinda
iken
1917 Ekim ihtilali patlak vermis, iç savas çikmis ve dokuz-on
yasinda iken
bölgede hüküm süren 1921-22 yillarindaki dehsetli açligi görmüstür.
Ilk
egitimini o zamanlar bir kasaba olan Elmet'te bir medresede
görür.1920'de
babasini Bügülme'ye imam tayin ettikleri için oraya giderler. Onu
orada Rus
okuluna kayd ederler. Bu arada akrabasi olan taninmis Tatar tarihçisi
Hadi
Atlasi'nin tesviki ile Almanca da ögrenmeye baslar. Ancak 1926 yilinda
Ahmed'i molla çocugu oldugu için okuldan kovarlar. On dört yasindaki
bir
çocuk için bu çok kötü bir tecrübedir. Bu durum onu ülkeden kaçma
gibi zor
bir karara yöneltmistir. Neticede henüz 17 yasinda iken 17 Haziran
1929'da
dört arkadas arkadasi ile bin bir mesakkatle Batum'a ulasirlar, ancak
üçü
güvenlik güçlerine yakalanir. Ahmet sonra Topkapi Sarayi Müzesi müdürü
olacak Ahat-Ural Bikkul ile, bin bir tehlikeler atlatarak gizlice 8
Temmuz
1929'da, Türkiye'ye iltica ederler.

Prof. Dr. Yusuf Akçura'nin kefil olmasi ile basta Trabzon Muallim
Mektebi'ne oradan da Istanbul Haydarpasa Lisesine devam eden Ahmet
Temir
1935'te bu liseden mezun olmus ve Ankara'daki Ankara Üniversitesi
Dil,Tarih
ve Cografya Fakültesine kayd olmustur. 1936 yilinda kazandigi bursla
Almanya'ya yollanmis ve burada gösterdigi basari ile 2 Haziran 1943
yilinda
Felsefe Doktoru unvanini almistir. Almanya'da tahsilde iken babasi
Carullah ve baska sahislari akrabalari tarihçi Hadi Atlasi ile
tutuklayip,
15 Subat 1938 yilinda kursuna dizdikleri haberini alir. Bu onun için
korkunnç aci bir haber olur, uzun yillar bunun etkisinden kurtulamaz.
Doktora ögrenciligi esnasinda 1936-1943 yillari arasinda Tatarca
Lektörü
olarak çalismis, bir müddet Almanlara esir düsen Idel-Uralli Tatar,
Baskurt
ve Çuvas askerleri ile de ilgilenmistir.
Doktorasini tamamlayan Temir Türkiye'ye döner, askerlik görevini
yapar,
1947-51 yillarinda Müzeler Genel Müdürlügünden çalisir. Daha sonra
iki yil
Hamburg Üniversitesinde Türkçe Lektörü olarak çalisir ve ayni zamanda
doçentli tezini hazirlar. 1 Agustos 1953'te doçent unvanini alir. 1955
yilinda ise DTCF Türkoloji Bölümünde göreve baslar, 1962 yilinda
profesörlüge yükseltilir, 70 yasinda 1982 yilinda bu üniversiteden
emekli
olur.

Türkoloji ve Mongolistik üzerine uzman olan Temir'in asagida
siraladigimiz
telif ve tercüme kitaplari bulunmaktadir. Bunun disinda degisik
ansiklopedilerde, derlemelerde, hatira kitaplarinda ve dergilerde iki
yüzün
üstünde makalesi bulunmaktadir. Üniversite hocaligi esnasinda bir
hayli
ögrenci yetistirmis, Türkçe'ye degerli eserler kazandirmistir.

1961 ile 1975 yillari arasinda Ankara'da Türk Kültürünü Arastirma
Enstitüsünün kurucu müdürü olarak görev yapistir. Enstitü onun
baskanliginda en parlak dönemini yasamistir. Ayni zamanda Türk Dil
Kurumu(Ankara) ,International Society for Oriental Research
(Frankfurt), La
Socièté Finno-Ougrriene (Helsinki), Societas Uralo-Altaica (Hamburg)
gibi
uluslar arasi bilimsel kurumlarin da üyesidir. Bunun disinda
dagcilik, buz
pateni gibi sporlarla ugrasmis, bir ara keman çalmis ve tutkulu
satranç
oyuncusu olmustur. Ankara Satranç Dernegi ve Bund Deutscher
Fernschachfreunde (Alman Uzaktan Satranç Severler Birligi) üyesi
olmustur.

Merhum son günlerine kadar bilimle ugrasmis, hatta 13 Nisan 2002'de
Türk
Tarih Kurumu Konferans salonunda "Yusuf Akçura'nin 125. Dogum
Yildönümü"
münasebeti ile bir panel düzenlenmesinde ön ayak olmus ve kendisi de
bir
bildiri sunmustu. Gözleri iyi görmemesine ragmen, büyüteç kullanarak
çalismalarini son günlerine kadar sürdürmüstür. Kendisin en son
olarak ise
5 Ekim 2002'de "Kazan Hanliginin yikilmasinin 450. Yili" dolaysiyla
Ankara'da yapilan toplantida görmüstüm.

Ahmet Temir Rana Soytekin ile 1962 yilinda evlenmis, bu evlilikten
1964
yilinda Bahsayis Zeynep adli bir kizlari olmustur. Prof. Dr. Ahmet
Temir
disiplini, çaliskanligi, bilimsel hassasiyeti ve hemsehrilerine olan
düskünlügü ile taninmistir. 1970-1982 yillari arasinda çikan Kazan
dergisine katkida bulunmus, bu derginin Ayyildiz matbaasinda
basilmasini
saglamistir, bunun disinda benim gibi birkaç Tatar kökenli gence burs
mahiyetinde TKAE'de is vermesi, onun daha sonra "Tatarci" olarak
suçlanmasina neden olmustur. Aslinda o yalniz Tatarlara degil bütün
Türk
soylulara, Mogollara, Almanlara ve bir hayli baska ulusa da yarar
saglamis,
bir yerde onlar için hizmet etmis sahistir. Belki eksiklik olarak
kabul
edilecekse, burada dogmamasi olmustur. Ilerleyen yasinda Tataristan'a
davet
edilmesine ragmen, belki de Ruslara güvenemedigi için gitmemis, ancak
akrabalarini görmesi için kizini yollamistir. Kisacasi yeri
doldurulamayacak büyük bir alimi kaybetmis bulunuyoruz. Ancak
eserleri onu
aramizda yasatmaya devam edecektir. Ailesi ve yakinlarina bassagligi
diler,
merhumu minnetle anarim.

Istanbul, 21 Nisan 2003 Prof. Dr.
Nadir DEVLET


Eserleri
(Telifler)

Mogollarin gizli tarihine göre Cengiz Han : (Çingiz Han) -- Ankara :
Kültür
Bakanligi, 1989. XI, 158 s. ; 20 cm. -- (Kültür Bakanligi ; 1105. Türk
büyükleri dizisi ; 124)
ISBN 975-17-0497-9

Kirsehir emiri Cacaoglu Nureddin'in 1272 tarihli Arapça-Mogo...+. --
Ankara
: Türk Tarih Kurumu, 1959. 329, 8 s. -- (7;34)

Türkoloji tarihinde Wilhelm Radlof devri : hayati, ilmi kisiligi,
eserleri
-- Ankara : Türk Dil Kurumu, 1991. XV, 191 s. : res., hrt. ; 24 cm. --
(Türk Dil Kurumu yayinlari ; 552)

Yusuf Akçura. -- 2. bs. -- Ankara : Türk Kültürünü Arastirma
Enstitüsü,
1997. VII, 108 s. -- (Türk Kültürünü Arastirma Enstitüsü Yayinlari ;
156)
ISBN 975-456-081-1

Altmis yil Almanya (1936-1996) -- Ankara : Kültür Bakanligi , 1998.
XXI,
426 : res., hrt. ; 24 cm. -- (Kültür Bakanligi yayinlari ; 2106.
Kültür
eserleri dizisi ; 223)
ISBN 975-17-1910-0
Milliyet Ülküsü Içinde Bilim ve Egitim, Orkun Yayinevi, Ankara 1961.

Ein osttürkisches Dokument von 1722-41 aus Turfan, Ural Altaische
Jahrbücher 1961.

(Çeviriler):

Milletler ve hükümdarlar tarihi / Ebu Cafer Ibn Cerir Muhammed b.
Cerir b.
Yezid Taberi, 310/923 ; trc. Ahmet Temir, Zakir Kadiri Ugan . -- 2.
bs. --
Ankara : Milli Egitim Bakanligi, 1965. 7c'de 4c ; 19 cm. -- (Sark
Islam
klasikleri ; 32)


Mogollarin gizli tarihi. -- 2. bs. -- Ankara : Türk Tarih Kurumu,
1986.
LII, 300, 6 s. : res., hrt. -- (II;13)

Sibirya'dan / Friedrich Wilhelm Radloff, 1336/1918 ; -- Istanbul :
Maarif
Vekaleti, 1954. 1. c. I. blm. (LXX, 258 s.) : res. ; 24 cm. -- (Rus
Bilim
Eserleri serisi ; 3)

Sibirya'dan / Friedrich Wilhelm Radloff, 1336/1918 ; -- Istanbul :
Maarif
Vekaleti, 1956. 1. c. II. blm. (261-631 s.) : res. skl. ; 24 cm. --
(Rus
bilim eserleri dizisi ; 3)

Sibirya'dan / Friedrich Wilhelm Radloff, 1336/1918 ; -- Istanbul :
Maarif
Vekaleti, 1956. 2. c. I. blm. (X, 296 s.) : res. skl. ; 24 cm. -- (Rus
Bilim Eserleri serisi ; 3)

Sibirya'dan / Friedrich Wilhelm Radloff, 1336/1918 ; -- Istanbul :
Maarif
Vekaleti, 1957. 2. c. II. blm. (301-555 s.) : res. ; 24 cm. + hrt --
(Rus
bilim eserleri serisi ; 3)



Sibirya'dan seçmeler / Friedrich Wilhelm Radloff, 1336/1918. -- 2.
bs. --
Ankara : Kültür ve Turizm Bakanligi, 1986. 13, 408 s. ; 20 cm. --
(Kültür
ve Turizm Bakanligi yayinlari ; 666. Tercüme Eserler dizis ; 54)


Prof. Dr. Nadir DEVLET